Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB), yaklaşık 20 yıldır yürüttüğü aylık üretici–market fiyat çalışmasının Kasım ayı sonuçlarını kamuoyu ile paylaştı. Açıklamada, fiyat verilerinin masa başından değil, Türkiye genelinde beş bölgeden Ziraat Odaları aracılığıyla sahada toplanarak belgelendiği vurgulandı. Bu verilerin, hem üreticinin emeğinin karşılığını alıp almadığını hem de tüketicilerin neden yüksek fiyatlarla karşılaştığını göstermek açısından kritik öneme sahip olduğu belirtildi. TZOB, zaman zaman tek bir markette görülen kampanya fiyatlarının geneli temsil etmediğini, kurum tarafından paylaşılan rakamların tüm bölgelerin ortalamalarını içerdiğini ifade etti. Üretim zincirindeki rekolte, işçilik, ambalajlama, nakliye ve aracı maliyetlerinin fiyat makasını kaçınılmaz hâle getirdiği, önemli olanın bu farkın nedenlerini doğru analiz etmek olduğu vurgulandı.
Mandalinada fiyat farkı yüzde 392’ye ulaştı
Kasım ayında üretici–market fiyat farkı en fazla mandalinada görüldü. Üreticide 6 lira 20 kuruş olan mandalinanın markette 30 lira 56 kuruşa satılmasıyla fiyat farkı yüzde 392,86’ya çıktı. Mandalinayı; yüzde 206,87 ile portakal, yüzde 203,80 ile ıspanak, yüzde 191,39 ile maydanoz ve yüzde 189,17 ile havuç takip etti. Mandalina 4,9 kat, portakal 3,1 kat, ıspanak 3 kat, maydanoz, havuç ve kuru incir ise 2,9 kat fazlaya tüketiciye ulaştı.
Market tarafında Kasım ayının en çok zamlanan ürünü yüzde 149,5 ile pırasa oldu. Onu yüzde 118,3 ile ıspanak, yüzde 71,7 ile fındık, yüzde 58,5 ile Antep fıstığı izledi. En büyük düşüş ise yüzde 55 ile marulda yaşandı. Üreticide fiyatı en çok düşen ürün yüzde 43,1 ile portakal olurken, patates yüzde 34,9 ile en çok fiyat artışı görülen ürün oldu.
Üretici fiyatlarındaki değişimin nedenleri
Kasım ayında yaşanan dalgalanmaların nedenleri de TZOB tarafından ayrıntılı şekilde açıklandı. Adana’da tarım işçilerini organize eden elçi gruplarının ücret artışı talepleri nedeniyle 10 gün greve gitmesi, erkenci mandalina hasadını aksattı. Hasadın gecikmesi, dalında kalan ürünün raf ömrünü kaybetmesine yol açtı. Bu sezon Rusya’nın Türkiye yerine farklı ülkelere yönelmesi nedeniyle ihracat daraldı ve iç piyasada ürün fazlası oluştu.
Mandalinada bu yıl “var yılı” yaşanması, arzı artırarak fiyatların sert şekilde düşmesine neden oldu. Tüketici talebinin yön değiştirmesi de portakal fiyatlarında aşağı yönlü bir etki yarattı. Karnabahar ve kabakta yaşanan arz fazlalığı fiyatların gerilemesine yol açarken, soğan ve patateste depolama ve işçilik maliyetleri yükselişe neden oldu. Salatalık ve pırasada arz düşüşü fiyatları yukarı çekerken, kuru incirde bu ay artan talep fiyatlara yansıdı.
Girdi maliyetleri: Gübre ve yem zamları dikkat çekiyor
Kasım ayında girdi fiyatlarında da önemli artışlar yaşandı. TZOB’un verilerine göre:
Aylık artışlar (Kasım/Ekim):
Amonyum nitrat gübresi: yüzde 5,6
Amonyum sülfat gübresi: yüzde 4,2
Üre gübresi: yüzde 2,5
20.20.0 kompoze gübresi: yüzde 2,1
DAP gübresi: yüzde 0,3
Yıllık artışlar (Kasım 2024 – Kasım 2025):
Üre gübresi: yüzde 65,5
Kompoze gübre: yüzde 47,5
Amonyum nitrat: yüzde 45,5
DAP gübresi: yüzde 5,1
Amonyum sülfat: yüzde 29,5
Yem fiyatlarında da yükseliş sürdü. Kasım ayında süt yemi yüzde 1, besi yemi yüzde 0,7 artarken yıllık bazda artış oranları sırasıyla yüzde 28 ve 29,8 oldu.
Tarım ilacı fiyatları son bir yılda yüzde 13,6, elektrik fiyatları yüzde 12,8, mazot fiyatları ise aylık yüzde 2,9, yıllık yüzde 29,9 arttı. Girdi kalemlerindeki bu tablo, üretim maliyetlerini yukarı çekerek fiyat oluşumlarında belirleyici rol oynamaya devam ediyor.
