Aslında soruyu tam olarak, ”Tarımdan kim kazanıyor” olacaktı. Ancak Aydın ili olarak sofralık zeytin hasad döneminde olduğumuz için böyle sorduk.
Yıllardır tarım yazılarımızda,Türk tarımının sorunları arasında üç unsuru,en önemli sorunlar olarak beirledik.PPM olarak formüle ettiğimiz bu sorunlar,Planlama,pazarlama,mevzuat.Planama ve mevzuat doğrudan devletin görevi.Devlet,Ticaret,Maliye,Tarım Orman bakanlıkları marifetiyle tarım mevzuatını ,iç ve dış tarımsal ve ticari gelişmeleri,ülke tarımının özel şartlarını dikkate alarak,yasalara uygun bir çerçevede tarım mevzuatını çağdaş bir biçimde hazırlamalıdır.
Planlamanın doğrudan devletin elinde olması çağdaş ve modern bir yaklaşım değildir.Gelişmiş batı ülkelerinde olduğu gibi tarımın planlaması ya kooperatifler eliyle yapılmalı ya da kamu-kooperatif işbirlikleri ile hayata geçirilmelidir.
Pazarlama konusunda üreticiye düşen görevler de var.Üretici kooperatifler aracılığı ile kendi ürününü kendisi pazarlamalıdır.Devlet de kooperatiflerin içinde bulunduğu dezavantajlı durumu mevzuat ve planlama ile ortadan kaldırmalıdır.
Peki kalkmazsa ne olur? Bugünkü gibi üretici satış fiyatları ile tüketici fiyatları arasındaki makas açılır ve gıda enflasyonunun önüne geçilemez.
Önceki yazımızda belirttiğimiz gibi sofralık zeytin ve zeytin yağı fiyatlarını –Marmara Birlik hariç olmak üzere- UZZK desteğindeki zeytin işletmeleri, zeytin ihracatçıları ve zeytinyağı sanayicisi belirlemektedir.Bu durumda hangi sonuç ortaya çıkmaktadır?
Burcu Erdal ve Hasan Vural’ın 2017 yılında kaleme aldıkları “Türkiye’de Zeytin Pazarlama Yapısı: Pazarlama Marjının Ekonometrik Analizi” adlı araştırma zeytinden kimin kazandığını ortaya koymaktadır:
Yıllar Tüketici ortalama Üretici ortalama
fiyatları (TL/kg) fiyatları (TL/kg)
2000 1,65 0,72
2001 2,16 0,92
2002 3,55 1,38
2003 4,43 1,43
2004 4,8 1,82
2005 7,1 2,5
2006 7,7 2,46
2007 7,9 2,56
2008 8,65 2,71
2009 9,3 2,61
2010 10,1 3,11
2011 12,1 3,15
2012 11,8 3,12
2013 12,6 2,86
Tablodan görüleceği gibi zeytin fiyatları üretici elinden çıktıktan sonra tüketiciye ulaşıncaya kadar,ilk yıllarda %120 gibi bir fiyat farkı oluşurken günümüze yaklaştıkça bu fark % 500’leri bulmaktadır.2022 yılında ortalama sofralık zeytin fiyatı 11 TL olmuştur.Bugün raflarda zeytin etiketi 135-190 TL aralığındadır.Yani fark 12,27-17,27’dir.
Sorumuzun cevabı ortaya çıkmaktadır.Üretici zarar ederken,zeytin işleme maliyeti oldukça düşük olmasına rağmen,yüksek kârı işletmeci,sanayici, ihracatçı,aracı,,komisyoncu, tüccar kazanmaktadır.
Gerçekte ise zeytin üretici ve tüketici fiyatlarını kooPeratifler belirlemeli;A’dan Z’e zeytin ve zeytinyağının tüm planlaması kooperatiflere devredilmelidir ki tüketici de zeytine ulaşmakta zorlanmasın.
